Deur Francois Conradie
In die wêreld van Suid-Afrikaanse kunste staan Richard van der Westhuizen uit as ‘n ware Renaissance-man: akteur, sanger, liedjieskrywer en storieverteller. Sy loopbaan, wat oor dekades strek, weef toneelspel, musiek en skryfwerk saam in ‘n tapisserie van kreatiwiteit en outentisiteit. Vir hierdie eksklusiewe artikel in The Vocalist het ons die geleentheid gehad om diep met Van der Westhuizen te gesels oor sy reis – van sy kinderdae in Namakwaland tot sy huidige projekte. Sy storie is een van passie, volharding en die onverbiddelike soeke na eerlike uitdrukking, gevorm deur ‘n unieke Afrikaanse kulturele konteks. Hier volg ‘n omvattende blik op sy lewe en werk, ‘n huldeblyk aan ‘n kunstenaar wie se bydrae nog lank sal weerklink.
Vroeë Lewe en die Saad van Passie
Richard van der Westhuizen se wortels lê in die droë, ruwe landskappe van Namakwaland, waar hy grootgeword het in ‘n era sonder televisie of FM-radio. Sy aanvanklike belangstelling in toneelspel en musiek het ontkiem in die myn-ontspanningsklub se weeklikse flieks. “In die koppie agter ons huis saam met my maats was ek altyd Tarzan, King of the Jungle, soos in die weeklikse fliek. Soms Roy Rogers, King of the Cowboys,” vertel hy. Sy pa se versameling 78rpm-plate, vol klassieke musiek soos die kwartet uit Rigoletto en die sestet uit Lucia di Lammermoor, het die basis gelê. Toe kom Elvis Presley met “Wooden Heart”, Jim Reeves met “Adios Amigo”, en die Beatles. Sondagaande se LM-hitparade op kortgolf-radio, met John Gary se “Unchained Melody”, was hoogtepunte. ‘n Besondere oomblik was toe sy klasonderwyser Toselli se Serenade sing en sy pa opmerk: “Kyk, hy haal nie eers asem nie.” Hierdie saadjies het gegroei in ‘n lewenslange passie.
Op 13-jarige ouderdom stuur sy pa hom na ‘n Kaapse skool om Engels te leer, wat hom blootstel aan die laat-1960’s musiek: Paul Simon, The Rolling Stones, The Beatles, Crosby, Stills, Nash & Young, Neil Young, Neil Diamond, Bob Dylan, en selfs die soundtrack van Hair – gekoop net voor dit verban word. Sy matriek-Engelse onderwyser maak hom bewus van gedigte, en hy ontdek Leonard Cohen se The Spice Box of Earth. Tydens militêre diens in Pretoria koop hy Cohen se eerste LP, en tot vandag is Cohen een van sy “grotes”.
Vroeë ervarings was gemeng. Gedwing om oudisie vir die skoolkoor te doen, word hy weggejaag. ‘n Plaaslike band se oudisie eindig met die drommer se waarskuwing: “Jy moet asseblief nooit ooit in jou lewe sing nie.” Tog beland hy in ‘n koshuis-serenadegroep op Tukkies, waar hy kitaar speel en wen. Dit lei tot sy eerste professionele rol as kitaarspeler in Adam Small se Kanna hy kô hystoe by die Breytenbach-teater, saam met legendes soos Wilna Snyman en Don Lamprecht. In 1979, by SWARUK in Windhoek, skryf hy musiek vir ‘n kabaret gebaseer op Hennie Aucamp se Die Lewe is ‘n Grenshotel. “As mens langer as 5 minute sukkel dan kan selfs ek musiek skryf,” grinnik hy.
Hy besluit om beide toneelspel en musiek na te streef omdat hy besef hy wil liedjies skryf, maar ‘n bestaan moet maak. Uitdagings sluit in die dubbelloopbaan se eise, maar geleenthede kom voor: musiek vir Die Koopman van Venisië, Lappies die Lappiesmous, en Double Trouble. In 1981 speel hy die hoofrol in Plaston DNS-kind en kry ‘n aand vir sy musiek by die Sterrewagteater. “So het musiek en toneel hand aan hand geloop vir my.”
Toneelspelloopbaan: Van Gunstelingrolle tot Diepgaande Voorbereiding
Van der Westhuizen se toneelspelloopbaan is gevul met ikoniese rolle. Sy gunstelinge sluit in Tertius van Aarde in Pieter-Dirk Uys se Die van Aardes van Grootoor, die hoofrol in Die Potlooddief en die Engel (genomineer vir beste akteur), Jakkie in Die Meisie van Suidwes vir TV, Andries Melck in Andries Plak (die hardste werk van sy lewe, saam met Koos Roets), en die swaardgeveg met Marius Weyers in Hamlet. “Dis die eerste keer dat ek ‘n gehoor na hul asems hoor snak van vrees,” herroep hy.
Vir uitdagende rolle vereis hy deeglike teks-kennis: “Ek lees dit ‘n paar keer sodat die onderbewussyn ook kan inskop.” Hy delf diep in die karakter se kern, voeg eerlikheid en detail by, en ontwikkel ‘n instink om die gehoor nie te verveel nie. Hy word getrek na karakters met potensiaal, selfs boos of goed, of unieke uitdagings soos vyf rolle in een stuk speel. “As ek ‘n aanbieding kry om 5 verskillende karakters in een stuk te speel met sowat 5 minute om van een mens na ‘n ander te verander, kan ek nie nee sê nie.”
Balansering van toneelspel met persoonlike lewe was moeilik in jonger dae, met toere en lang speelvakke. “Gelukkig was ek altyd deurmekaar met mense in dieselfde bedryf wat dit gedeeltelik verstaan.”
Musiekloopbaan: Die Ritme van die Lewe
Musiek is vir Van der Westhuizen ‘n intieme uitdrukking. Sy treffer “Tussen Treine” is geïnspireer deur sy treinreise: van Bitterfontein na Kaapstad, militêre diens, en studies. “Daar is vir my ‘n sekere soort skoonheid in yster en staal, en die klank van ysterwiele ritmies op ysterspore gaan lê binne-in ‘n mens.” Dit vang hartseer, vrees en opwinding vas, geïnspireer deur liedjies soos “The City of New Orleans” en “Trans Karoo”. Ondanks die era se doef-doef-musiek, resoneer dit nog: “Soveel jong mense ken nog die lied en sing gereeld saam by optredes.”
Hy kies hoofsaaklik sy eie liedjies, maar vertaal en neem ander op as hulle hom raak. Persoonlike ervarings en emosies dryf sy skryf: gevoelens, pret, spot, herinneringe, liefde. “Meeste van my eie liedjies gaan maar oor my gevoelens en dinge wat saak maak vir my.”
Musiek vul toneel aan: op die musiekverhoog is dit “alles ek”, terwyl toneel afhanklik is van ander se visie. Beide voed sy verhooginstink. ‘n Gunstelingherinnering is die 2017 Innibos-fees, waar hy en Lochner toekennings kry voor 30,000 mense, en die skare saamsing “Tussen Treine”. “Dit was regtig ‘n baie spesiale aand.”
Skryfwerk en Kreatiwiteit: Waar Woorde en Melodieë Saamsmelt
As liriekskrywer beïnvloed Van der Westhuizen se werk sy toneel: liedjies soos “Gatsak”, “Doringdraad” en “Vuurkilp” lewer sosiale kommentaar. “Doringdraad” was ‘n kabaret met hom as seremoniemeester, wat gehore verontwaardig het. Hy ontwikkel idees vroegoggend, brei uit sonder om die essens te verkrag. “Daar is geen reëls nie.”
Ervaring as akteur versterk sy skryf: kennis van dialoog, one-liners, en wat gehore raak. Hy het radiodramas geskryf vir RSG en SAFM. Sy proses broei in sy kop, met hersienings op rekenaar. “Baie gebeur in my kop. Dan skryf ek ‘n stuk op die rekenaar. Dan hersien ek dit en las nuwe idees by.”
Persoonlike Lewe en Inspirasies: Die Steunpilare Agter die Kunstenaar
Sy vrou ondersteun hom deur toere en afstande te hanteer; sy seun, ‘n klankingenieur, help met opnames. Buite werk loop hy, ontdek koffiewinkels, lees, tuinier, en doen Samurai Sudoku.
Inspirasies sluit sy matriek-onderwyser Mr. Doherty in, wat standaarde gelig het, en songwriters soos Leonard Cohen, Bob Dylan, Paul Simon, Neil Young, Tom Waits, en Kris Kristofferson. “Ek wou soos hulle eerlike en goeie songs skryf.”
Stres hanteer hy deur plat op die aarde te bly, met vriende en self-ironie. “Ek hou daarvan as mense op straat my herken, maar dit gaan nooit na my kop toe nie.”
Toekennings en Erkenning: Hupstote in ‘n Loopbaan
Hy het benoemings en toekennings ontvang: DALRO vir beste byspeler, goue plaat vir Ballade vir ‘n Enkeling, Vonk Musiek vir “Tussen Treine”, FAK en Innibos vir bydrae tot Afrikaanse musiek. “Almal lekker hupstote.”
Gehoor reaksie is kardinaal: “Die gehoor reaksie is vir my van kardinale belang.” Die Innibos-saamsing staan uit.
Nalatenskap en Vooruitkyk: ‘n Toekoms van Outentisiteit
Hy hoop sy liedjies word onthou wanneer smaak siklies verander. “Iets wat mense raak, bietjie laat dink en soms ‘n warm gevoel laat.” Opkomende projekte sluit vyf rolle in ‘n komedie, ‘n eenmansvertoning, musiekoptredes, en 18 nuwe liedjies uit Covid-tyd in. Hy wil rustiger vat, meer skryf en speel.
Hy skep verbintenis deur eerlikheid: “Daar is nie ruimte vir bullshit nie.” ‘n Gunstelingherinnering is ‘n paartjie wat geraak sit na Songs uit my Binnesak, en die tjello se sielklief.
Raad aan aspirante: “Bly getrou aan jou muse. Wees eerlik teenoor jouself en jou kuns. Delf diep, leer en respekteer.”
Terugkyk is hy dankbaarste vir die vryheid om te doen wat hy wil, die bystand van kollegas, musikante, en gehore. “Dat ek kon doen wat ek regtig wil doen.”
Richard van der Westhuizen se storie is ‘n bewys van die krag van volharding in die kunste. In ‘n wêreld vol verandering bly sy stem – letterlik en figuurlik – ‘n baken vir Afrikaanse kreatiwiteit. The Vocalist eer hom as ‘n ware vokalist van die siel.
Discover more from Vocalist
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
